بدترين نوع دروغ

در حقيقت بهتان بدترين نوع دروغ است و چنانچه اتهام شخص در غياب وي باشد غيبت هم بشمار مي‌آيد و انسان در واقع مرتکب دو گناه شده است يکي دورغ و ديگري غيبت و بزرگترين ظلم در حق برادرمؤمن آنست که او را متهم به ارتکاب گناهي کني که هرگز آنرا انجام نداده است. بهتان باصطلاح همين برچسب زدن به اين و آن است که متاسفانه همواره در جوامع بشري مطرح بوده و امروزه نيز بزرگترين ابزار دشمنان ومخالفان است.

نتيجه بهتان و افتراء به اين و آن اينست که نظام اجتماعي دير يا زود از هم بپاشد وعدالت اجتماعي از بين برود حق باطل و باطل حق جلوه کند، بي گناهان متهم و گرفتار،‌و گناهکاران تبرئه و آزاد باشند، حسن ظن به سوء ظن نسبت بکديگر تبديل گردد واعتماد عمومي مردم از يکديگر سلب شود و زمينه‎ي هرج و مرج فراهم گردد و نا امني ونار ضايتي رشد يابد،‌ دوستي و صميميت جايش را به کينه و عداوت بدهد، مردم پراکنده ومتفرق و بدون ارتباط با يکديگر زندگي کنند و از تجمع و تشکل و انسجام خبري نباشد. بدون شک چنين جامعه‌اي نمي‌تواند دوام و بقاء داشته باشد بلکه بزودي سقوط خواهد کردو مردم آن هلاک و گرفتار انواع مشکلات و بلايا خواهند شد. و لذاامامصادقـ عليه السلام ـ فرمود: هر گاه مؤمني برادر مؤمن خويش را متهم سازد و بهاو تهمت بزند ايمان از قلب او محو مي‌شود همچنانکه نمک در آب ذوب مي‌گردد. و وقتيايمان مؤمن ذوب شد و ديگر اثري از ايمان در قلبش باقي نماند جايگاهش دوزخ استچنانکهپيامبراکرمـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود: هر کس به مرد يا زن با ايمانيبهتان بزند يا درباره‎ي کسي چيزي بگويد که در او نيست خداوند درقيامتاو را بر تلي از آتش قرار مي‌دهد تااز آنچه گفته است خارج شود. و از عهده‎ي‌ گفته‎ي خود بيرون آيد.
در قرآن کريمبيش از چهل آيه درباره‎تهمت و بهتان به مردم در رابطه با جريانات مختلفي نازل شدهکه چند نمونه مهم آن ذکر مي‌شود.

چند نکته‎مهم:

تهمت دو صورت دارد:

افتراء: تهمت زننده با علم و آگاهي، گناه يا عيبي را به شخصي نسبت مي‌دهد يعنيمي‌داند که آن شخص داراي اين عيب نيست و يا اين گناه از او صادر نشده است مع الوصفآن را به او نسبت مي‌دهد و حتي گاهي خود او مرتکب عمل زشتي شده ولي براي نجات خوداز گرفتاري و فرار از مجازات آنرا به ديگري نسبت مي‌دهد، که در اصطلاح به آن افتراءگويند.
بهتان: تهمت زننده بدون علم بلکه از روي ظن و گمان چيزي را به شخصي نسبت مي‌دهدمانند نمونه‎ي اول و دوم که در اصطلاح به آن بهتان گويند. ريشه‎ي صورت دوم همان سوءظن و بدبيني نسبت به ديگران است که موجب مي‌شود هر کاري که از ديگران صادر شود آنراحمل بر فساد و بدي کند. و اکثر تهمت‌ها بخاطر ناآگاهي و سوء ظن است، و لذا خداونددر قرآن مي‌فرمايد: اي مؤمنان از بسياري از گمان‌ها بپرهيزيد زيرا بعضي از گمان‌هاگناه است.

البته کاملاً روشن است که پيدايش ظن و گمان يا وهم و خيال درذهن امري غير اختياري مي‌باشد و حسن و قبح، ثواب و عقاب در قلمرو افعال اختياري استنه غير اختياري، بنابراين مراد اينستکه به گمان خود ترتيب اثر ندهيد و از عمل بدونعلم اجتناب ورزيد زيرا بسياري از کساني که بدون علم و بر اساس حدس و گمان عملمي‌کنند مرتکب گناه و معصيت مي‌شوند. چنانچه در آيه ديگر فرمود: از آنچه بدان علمنداري پيروي مکن و در جاي ديگر گروهي را بخاطر اينکه به سوء ظن خود ترتيب اثر دادندملامت و سرزنش مي‌کند و مي‌فرمايد: شما بدگمان شديد و سوء ظن پيدا کرديد و بر اساسآن عمل کرديد پس هلاک و تباه گشتيد. و نيز مي‌فرمايد: مشرکان پيروي نمي‌کنند مگرگمان را و آنان گمان آوران هستند.

حمل فعل مسلمان بر صحت:

مؤمن نه تنها نبايد به برادر و خواهر مؤمن خويش سوء ظن داشته باشد و به آن ترتيب اثر بدهد بلکه بايد عمل او را حمل بر صحت کندو بکوشد تا سوء ظن خويش را به حسن ظن تبديل نمايد.
اميرمؤمنان علي عليه السلام ـ در اين رابطه مي فرمايد: بايد گفتار و کردار برادرديني خود را به بهترين وجه قرار دهي مگر اينکه يقين پيدا کني و راه توجيه (حمل برصحت) بر تو بسته باشد. و نبايد به سخن برادرت بد گمان باشي در حاليکه تو محمل خوبي براي توجيه کلام او مي‌يابي.

همچنين محمد بن فضيل مي‌گويد. به امام هفتم عرض کردم: بعضي ازافراد موثق براي من خبر آوردند که يکي از برادران ديني درباره‎ي‌ من مطلبي گفته کهآنرا نمي‌پسندم از او در اين باره سؤال کردم، او انکار نمود تکليف من چيست؟ حضرت فرمود: گوش و چشمت را نسبت به برادرت تکذيب کن بطوريکه اگر پنجاه عادل در نزد توگواهي بدهند که فلاني درباره‎ي تو چنين مطلب نادرستي را مطرح ساخته تو بايد آنان راتکذيب، و برادر ايماني خود را تصديق کني و آنچه را که باعث ريختن آبروي او ميشوداشاعه ندهي که در غير اين صورت از مصاديق آيه‎ي: ان الذين يحبون ان تشيع الفاحشه فيالذين امنوا، خواهي بود.
بنابراين مادامي که ميتواني بايد قول و فعل مؤمن راحمل بر صحت، و به خير و صلاح توجيه کني و نبايد به او بدبين و بد گمان باشي و امراو را بر فساد و بدي حمل نمائي، حتي اگر از دهان مؤمني بوي شراب به مشامت رسيدنبايد به او سوء ‌ظن پيدا کني که او شراب خورده، و مرتکب فعل حرام گشته، ‌بلکه بايدمحمل خوبي براي آن بيابي مثلاً بگوئي که شايد طبق تجويز پزشک به منظور مداوا ودرمان نوشيده و يا فساق او را مجبور به شرب خمر کرده‌اند و يا اشتباها بجاي شيشه‌ي سرکه بطري شراب را برداشته و بدهان ريخته و هنگامي که متوجه شده که شراب است بلافاصله آنرا بيرون ريخته و حتي قطره‌اي هم فرو نبرده است.

فرار از موضع تهمت:

اسلام از طرفيت همت را حرام دانسته و از مؤمنان خواسته تا از سوء ظن به يکديگر اجتناب ورزند و درصورت پيدايش سوء ظن به آن اعتنا نکنند و ترتيب اثر ندهند بلکه گفتار و کردار مؤمنرا بر صحت و خوبي حمل نمايند و از طرف ديگر به مؤمنان دستور داده تا خود را در معرضتهمت قرار ندهند و از گفتن سخنان و اعمالي که موجب سوء ظن مي‌شود پرهيز کنند تامورد تهمت و افترا قرار نگيرند.
چنانکه امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ فرمود: کسيکه خود را در معرض تهمت قرار دهد نبايد کسي را که به او بد گمان مي‌شود ملامت ونکوهش کند.
همچنينامامصادقـ عليه السلام ـ فرمود: کسي که به موضعي از مواضع تهمت برود و متهم شودنبايد جز خودش را ملامت کند. و نيز امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ در وصيت به فرزندش امام مجتبي ـ عليه السلام ـ فرمود: از محل تهمت بر حذر باش و دوري کن، همچنين ازمجلسي که به آن گمان بد برده مي‌شود. و به همين جهت است که در اخبار و روايات تأکيدشده که مؤمنان بايد از دوستي و هم نشيني با فساق و گناهکاران بپرهيزند زيرا رابطه داشتن با آنان موجب مي‌شود که مردم نسبت به مؤمنان بدبين و در نتيجه به آن‌ها تهمت بزنند.