فایلکده برتر( برترین مرجع فایل های تخصصی آموزشی )

آشنايي كلي با اقدام پژوهی

حوزه عمل و هدف اقدام پژوهي:

اقدام پژوهی یک فعالیت علمی و پژوهشی است که توسط هر فردی که در حوزه ای به کار مشغول است ، ممکن است انجام پذیرد.

يك كارگر در محيط كاري، جهت بهبود شرايط كاري،اصلاح فرايند فعاليتها،ارتقاي بهره وري بخش خود،با رعايت دقت و تفكر و حسن تدبير،دست به فعاليتي مي زند كه تغيير وضع موجود و تبديل آن به وضع مطلوب،محسوسو قابل گزارش است.اين فعاليت او يك "اقدام پژوهي" است.

يك مدير،با مشاهده يك معضل اداري ، با انديشه و تدبير، در رفع آن به تلاش و فعاليت مي پردازد و نتيجه عمل او منجر به بهبود موجود شده ،قابل گزارش و مطالعه است. اين فعاليت يك "اقدام پژوهي" است.

يك معلم ، براي ارتقاي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان كلاس خود،با ابتگار و تدبير و با به كارگيري روش هاي مطلوب، دست به فعاليت هايي مي زند كه منجر به پيشرفت تحصيلي دانش آموزان كلاس مي شود، اين معلم "اقدام پژوهي" انجام داده است .

فعاليتهاي فوق و هرفعاليتي كه در محيط كاري،منجر به تبديل وضع موجود به وضع مطلوب و يا تبديل وضع نامطلوب به وضع مطلوب می شود، یک «اقدام پژوهی» است. به معناي ديگر ،كاري است كه مي توان نام آن را تحقيق و پ‍ژوهش گذاشت . تحقيق و پژوهشي كه در حين عمل و فعاليت محقق مي شود.

اين گونه فعاليتها را ازآن جهت تحقيق و پژوهش مي ناميم كه منجر به تغيير درجهت مطلوب شده و فرد تلاشگر،به حقايقي دست پيدا كرده كه با تكيه به آنها توانسته است اين تغيير را ايجاد كند. صاحب نظران ، در تعريف تحقيق،كشف روابط حاكم بين پديده ها را مورد تاكيد قرار داده اند. ايجاد تغيير در وضع موجود براثر تعامل پديده ها و تاثير متقابل آنهاست و يك فرد،بدون كنترل اين روابط و احاطه برآنها، نمي تواند تغيير مورد نظر خود را ايجاد كند.

تعريف اقدام پژوهشي:

اقدام پژوهی عبارت است از «فعالیت علمی در محیط کاری که در آن فرد یا افراد، با روش ابتکاری، برای تبدیل وضع موجود (نامطلوب) به وضع مطلوب فعالیت می کنند.»

مراحل اجرایی اقدام پژوهی

اجزاي كاري اقدام پژوهي

هراقدام پژوهي شامل اجزاي كاري زير مي باشد:

- اشاره ي كلي به موضوع تحقيق

- نحوه ي برخورد با مساله

-انگيزه ي پژوهشي

- اهداف تحقيق

- توصيف وضع موجود

- ضرورت تحقيق

- شواهد1

- جمع آوري اطلاعات

- ارائه راه حل

- اعتبار بخشي راه حل

- اجراي راه حل

- ارزيابي يا نتيجه گيري

- شواهد2

- پيشنهادها

مراحل اجرايي اقدام پژوهي

اجراي اقدام پژوهي به طور كلي در سه مرحله انجام مي گيرد كه عبارتند از :

تشخيص و تبيين مساله،ايجاد تغيير و نتيجه گيري .

در مرحله ي اول، محقق با مساله ای روبه رو می شود ، ابعاد مختلف آن را بررسی می کند و از وجود آن به یقین می رسد.

در مرحله ي دوم، به دنبال راه حل مساله جستجو می کند، راه حل ها را شناسایی و اجرا می نماید تا به تغییر مورد دلخواه خود برسد.

در مرحله ي سوم نتیجه ي فعالیت خود را ملاحظه و مورد دقت قرار می دهد .

این سه مرحله را می توان به چند مرحله خرد نيز تقسیم كرد:

تشخیص و تبیین مساله:

الف- برخورد با مساله

ب- شرح و توضیح مساله و توصیف وضع موجود

پ- شواهد1(ارائه دلایل،مدارک،اسناد،اعداد و ارقامی که وضع موجود را به طور عینی و ملموس تبیین نماید.)

ایجاد تغییر:

الف- گردآوری اطلاعات(جهت ارائه راه حل)

ب- تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات جمع آوری شده.

پ- انتخاب راه حل یا راه حل ها

ت- اعتبار بخشی راه حل یا راه حل ها

ث- اجرای راه حل یا راه حل ها

نتیجه گیری:

الف- شرح و توضیح تغییر ایجاد شده و توصیف وضع مطلوب

ب- شواهد2(ارائه دلایل،مدارک،اسناد،اعداد و ارقامی که وضع مطلوب را به طور عینی و ملموس تبیین نماید.)

سرفصل های یک گزارش علمي اقدام پژوهی :

با توجه به مراحل اجراي اقدام پژوهي كه در بالا ارائه شد، مي توان گفت كه يك گزارش تحقيق اقدام پژوهي بايد داراي سرفصل هاي زير باشد:

عنوان

1- تشکر و قدر دانی

2- مقدمه(توضیح کلی در مورد مساله، چگونگی تشخیص مساله، انگیزه محقق از تحقیق، اهداف محقق از انجام تحقیق)

3- بیان مساله(شامل توصیف وضع موجود و اهمیت و ضرورت تحقیق)

4- شواهد1 (شامل مدارك،دلایل،اسناد،ارقام واعدادي که وضع موجود را به طور عینی و ملموس تبیین كنند.)

5- گرد آوری اطلاعات ( برای ارائه راه حل یا راه حل ها)

6- انتخاب راه حل یا راه حل ها

7- اعتبار بخشی راه حل یا راه حل ها

8- اجرای راه حل یا راه حل ها

9- نتیجه گیری ( شامل توصیف وضع مطلوب)

10-شواهد2 (شامل مدارك،دلایل،اسناد،ارقام واعدادي که وضع موجود را به طور عینی و ملموس تبیین كنند.)

12- پیشنهاد ها

13- پیوست ها

14- منابع و مآخذ

در نتيجه ي تجربه هايي كه نگارنده، پس از بررسي طرح هاي اقدام پژوهي رسيده از مناطق آموزشي، و تداركات دوره هاي معلم پژوهنده و تدريس دوره هاي آموزشي كوتاه مدت ضمن خدمت اقدام پژوهي براي مناطق مختلف آموزشي استان به دست آورده، مراحل ياد شده را، براي سرفصل هاي يك گزارش علمي اقدام پژوهي منطقي تر تشخيص داده است.

عنوان يا موضوع اقدام پژوهی

تعيين عنوان يا موضوع پژوهش

در اقدام پژوهي ،محقق معمولاً بطور ناگهاني با مساله برخورد مي كند.

مثلاً وقتي وارد كلاس شد،از نظر انضباط عمومي،دانش آموزان كلاس را متفاوت با كلاس هاي همسطح ديگر مي بيند. پس از چند جلسه به اين مشكل اطمينان پيدا مي كند و چنين فردي با مساله ي "بي انضباطي"دانش آموزان يك كلاس برخورد كرده است.

در پژوهش هاي رسمي ، مساله به محقق ابلاغ مي شود. مساله شناخته شده است. مثلاً ، بررسي علل افت تحصيلي در درس رياضي در فلان شهرستان يا استان يا كشور. مساله را سازمان يا اداره ي بخصوص،در قالب يك موضوع يا عنوان به محقق سفارش مي كند تا مورد آن تحقيق كرده و يافته ها را ارائه دهد.

مساله اي كه يك اقدام پژوه با آن برخورد مي كند، مربوط به محيط كاري اوست . در آموزش و پرورش مسائلي مشابه آنچه در عناوين زير آمده ممكن است توجه اقدام پژوه يا اقدام پژوهان را به خود جلب كند و آنها پس از برخورد با مساله به آن بپردازند.

الف- براي معلمان و دبيران

1- افزايش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان يك كلاس (پايه...) در درس ... با استفاده از روش ...

2- افزايش توان يادگيري دانش آموزان يك كلاس (پايه...) در درس... با استفاده از روش...

3- افزايش توان يادگيري دانش آموزان يك كلاس (پايه...) در مبحث... با استفاده از روش...

4- كاهش اضطراب دانش آموزان يك كلاس در هنگام امتحان...

5- افزايش پيشرفت تحصيلي يك دانش آموز(پايه...) در درس...

6- افزايش پيشرفت تحصيلي يك دانش آموز(پايه...) در مبحث... درس...

7- رفع مشكلات درسي يك دانش آموز (پايه...) ...............

8- رفع مشكلات درسي دانش آموزان يك كلاس(پايه...).........

9- رفع مشكلات يادگيري(عاطفي)يك دانش آموز(پايه...).........

10- افزايش ميزان يادگيري دانش آموزان يك كلاس(پايه...)در درس...

11- افزايش رغبت دانش آموزان يك كلاس(پايه...) نسبت به...

12- حل مشكل پرخاشگري(رفتاري) يك دانش آموز (پايه...) با استفاده از...

13- كاهش گرايش دانش آموزان يك كلاس (پايه...) نسبت به ترك تحصيل

14- افزايش ايمان و اعتقادات ديني دانش آموزان كلاس(پايه...) با استفاده از ...

15- افزايش توان مقابله دانش آموزان يك كلاس (پايه...) با تهاجم فرهنگي...

16- افزايش مشاركت اولياي دانش آموزان يك كلاس(پايه...)در همكاري درس با معلم با استفاده از...

ب- براي مديران ،معاونان و ساير اعضاي ستادي مدارس، انجام بسياري از موارد فوق به شرط افزايش محدوده ي عمل از كلاس به مدرسه،ممكن است.

مثل: افزايش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان يك مدرسه (دوره...) در درس ... با استفاده از روش...

همچنين ممكن است در مورد عناويني كه به يك دانش آموز مربوط مي شود كار كنند. مانند:

افزايش پيشرفت تحصيلي يك دانش آموز(پايه...) در درس .

بعضي عناوين عمومي كه فقط به حيطه ي كاري اعضاي ستادي مدارس مربوط مي شوند عبارتند از:

افزايش استفاده بهينه دانش آموزان يك مدرسه (دوره...) از زنگ تفريح با استفاده از ...

هدايت دانش آموزان به حل مشكلات درسي با استفاده از سلسله مراتب آموزشي در يك مدرسه (دوره...)

افزايش حس مشاركت دانش آموزان يك مدرسه (دوره...) در اداره امور مدرسه با استفاده از روش ...

افزايش علاقمندي دانش آموزان يك مدرسه (دوره...) به عضويت در تشكل هاي دانش آموزي.

كاهش تاخير ورود دانش آموزان (يا همكاري) در يك مدرسه(دوره...) با استفاده از روش...

وي‍ژگي هاي يك عنوان اقدام پژوهي

1- یک عنوان یا موضوع اقدامی پژوهی، بایدمتضمن مساله اصلی پژوهش باشد.

براي يك كار اقدام پژوهي عنوان زير انتخاب شده است:

"بهبود روش تدريس درس علوم تجربي اول راهنمايي"

مساله محقق، ضعف يادگيري دانش آموزان يك كلاس در درس علوم بود و او با اعمال يك شيوه ي تدريس جديد و ابتكاري، توانسته بود يادگيري دانش آموزان را افزايش دهد. بنابراين عنواني كه متضمن مساله محقق است "افزايش توان يادگيري دانش آموزان در درس علوم" است، نه شيوه اي كه براي حل اين مساله به كار برده است.

"مشاركت دانش آموزان در فراگيري درس رياضيات" نيز عنواني است كه متضمن مساله اصلي محقق نيست.

محقق درصدد بود ، توان يادگيري دانش آموزان را افزايش دهد. هدف او افزايش مشاركت دانش آموزان نبوده است، به عبارت ديگر مساله ي محقق ، ضعف دانش آموزان در مشاركت براي فراگيري درس نبوده بلكه ضعف دانش آموزان در درس رياضي مساله ي او بوده و مشاركت ، روشي بود كه محقق براي رسيدن به هدف و حل مساله، از آن استفاده كرده است.

2- عنوان اقدام پژوهي بايد روشن و رسا باشد.

محققي براي كار خود عنوان "در شاهراه تحول"را انتخاب كرده بود.

مساله او ضعف دانش آموزان يك كلاس در درس رياضي (پايه سوم ابتدايي) بود كه با تلاش هاي فراوان توانسته بود توانمندي آنها را به حدي افزايش دهد كه در شهرستان خود ورد زبان گردد.

عنوان مناسبي كه شايسته ي اين كار علمي است مي تواند چنين باشد:

"تقويت توان يادگيري دانش آموزان يك كلاس (پايه سوم ابتدايي) در درس رياضي با استفاده از روش هاي تشويق" .

همان گونه كه ملاحظه مي فرماييد در عنوان محقق ، نه منظور از شاهراه مشخص است و نه بستر تحول. (تحول در چه؟)

همچنين عناوين زير:

"خود انگارداري در پست آموزي"

"نشانه پردازي در ميان درسان"

"بررسي شخصيت دانش آموزان يك كلاس"

3- عنوان بايد محدود به محل کار محقق اقدام پژوه باشد.

عنوان هاي زير محدو د به محل كار محقق نيستند:

- افزايش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان.

- كاهش اضطراب دانش آموزان.

- ايجاد همدلي در بين كاركنان اداري و آموزشي مدارس با استفاده از روش...

در عنوان اول،به نظر مي رسد كه محققي توانسته است راه هاي افزايش پيشرفت تحصيلي در بين همه ي دانش آموزان جهان را كشف كند. درحالي كه اگر او معلم است، تحقيق خود را در يك كلاس و اگر مدير است در يك مدرسه انجام داده است . با فرض معلم بودن، عنوان زير،اصلاح شده ي عنوان قبلي است:

"افزايش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان يك كلاس (پايه پنجم ابتدايي)" يا "افزايش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان كلاس پنجم ابتدايي دبستان شهيد فهميده شهرستان..."

همچنين اصلاح شده ي دو عنوان بعدي عبارتند از:

"كاهش اضطراب دانش آموزان يك كلاس (پايه اول ابتدايي) در هنگام برگزاري امتحان" يا "كاهش اضطراب دانش آموزان كلاس اول ابتدايي دبستان كوثر شهرستان... در هنگام برگزاري امتحان..."

"ايجاد همدلي در بين كاركنان اداري و آموزشي يك مدرسه ي راهنمايي با استفاده از روش..."

يا "ايجاد همدلي در بين كاركنان اداري و آموزشي مدرسه راهنمايي الزهرا با استفاده از روش..."

4- عنوان بايد تغيير وضع موجود را در جهت بهبودي و ارتقاء نشان بدهد.

همان گونه كه در تعريف اقدام پژوهي آمده بود،از مهم ترين اهداف طرح هاي اقدام پژوهي، تبديل وضع موجود به وضع مطلوب است. اما عنوان هاي زير اين تغيير را نشان نمي دهند:

- روش يادگيري جدول ضرب به صورت گروهي در يك كلاس.

- تشويق و ترغيب دانش آموزان يك مدرسه براي شركت در نماز جماعت.

- ناسازگاري يك دانش آموز.

با تغيير عناوين بالا به عناوين زير، هدف مهمي را كه در اقدام پژوهي انتظار مي رود، از عناوين مي توان استنباط كرد:

- افزايش يادگيري جدول ضرب توسط دانش آموزان يك كلاس (پايه دوم ابتدايي) با استفاده از روش هاي آموزش گروهي.

- افزايش علاقمندي و رغبت دانش آموزان دبيرستان ملاصدرا،به شركت در نمازهاي جماعت.

- رفع ناسازگاري يك دانش آموز.

واژه هايي همچون؛ تقويت،افزايش،كاهش،تغيير،اصلاح،ايجاد،حل،رفع،تبديل،بهبود و... دلالت بر تبديل وضع موجود به وضع مطلوب را دارند و بهتر است عناوين اقدام پژوهي با اينگونه كلمات و اصطلاحات آغاز شود.

5- عنوان بايد با مساله همپوشی داشته باشد .

به عنوان زير توجه كنيد:

«حل مشكل رفتاري دانش آموزان»

اين عنوان براي مساله اي انتخاب شده است كه در آن محقق براي حل مشكل رفتاري يك دانش آموز تلاش نموده است. همان گونه كه ملاحظه مي كنيد اين عنوان بسيار گسترده تر و فراتر از مساله اي است كه محقق دنبال كرده است. عبارت ديگر عنوان با مساله همپوشي ندارد. عنوان مناسب براي اين كار فوق عبارت است از:

«حل مشكل رفتاري يك دانش آموز (پايه سوم ابتدايي)»

عنوان زير هم با مساله همپوشي ندارد.

«افزايش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان»

محقق براي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان يك كلاس كوشيده است.

بنابراين عنوان مناسب مساله فوق چنين است:

«افزايش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان يك كلاس (پايه چهارم ابتدايي)»

مقدمه تحقيق

درفصل قبل آموختيم كه وقتي با مساله اي برخورد كرد، عنواني را براي تحقيق خود انتخاب مي كند.عنواني كه داراي ويژگيهاي خاص و با اهداف اقدام پژوهي سازگار است.

انتخاب عنوان،به منزله ي انتخاب راه و حركتي است كه با هدفي معين توسط محقق يا محققان اقدام پژوه پيگيري خواهد شد. آنان به اين كار مهم فكر مي كنند و به ابعاد مختلف آن مي پردازند. از ابتدا مي دانند كه با توجه به انتخاب مطالبي را به عنوان مقدمه ي گزارش ،لازم است بنويسند.

مقدمه شامل توضيحات كلي در مورد مساله، نحوه ي تشخيص مساله ، انگيزه محقق از تحقيق و اهداف تحقيق خواهد بود .

توضیح کلی در مورد مساله:

توضيح كلي عبارت است از بیان روشن مفاهیم کلی مساله و شرح ابعاد و ارتباط آن با کار محقق.

اهداف توضيح كلي

محقق بنا به اهداف زير،لازم است در ابتداي گزارش،به توضيح كلي در مورد مساله بپردازد.

1- برای رفع ابهامات از اصطلاحات و مفاهیمی که در عنوان تحقیق آمده است.

در عنوان«افزايش رغبت دانش آموزان نسبت به آموزش درس تاريخ ادبيات در يك كلاس با استفاده از روش نمايشي»، مخاطب،ممكن است به مفاهيم رغبت،تاريخ ادبيات و روش نمايشي،احاطه و آشنايي نداشته باشد.

محقق با توضيح كلي در مورد آنها و ارتباطشان با يكديگر، زمينه ي درك متقابل را ما بين خود و مخاطب فراهم مي كند.

2-براي ايجاد ارتباط فکری و کلامی با مخاطب ( خواننده يا شنونده ي گزارش).

در مقالات و كتب تاليفي، معمولاً اين نقش را به طور كلي، مقدمه ايفا مي كند. اما در اقدام پژوهي ، محقق در توضيح كلي،اين ارتباط را ايجاد مي كند.

3- اعلام احاطه ي کافی نسبت به موضوع مورد تحقیق.

در توضيح كلي، محقق نشان مي دهد كه نسبت به موضوعي كه اقدام و پيگيري مي كند، احاطه كامل علمي و اطلاعاتي دارد. تا محقق زمينه كافي در امري نداشته باشد ، شايسته نيست بصورت تخصصي به آن بپردازد . اقدام پژوهي درست است كه يك تحقيق تخصصي نيست، اما موضوعي كه اقدام پژوه به آن پرداخته است، در حيطه كاري اوست و به آن احاطه كامل دارد. لذا انتظار مي رود كه بهتر و بيشتر از ديگران، در زمينه آن قلم فرسايي كند و نظر بدهد.

4- ابزار چگونگی ارتباط محقق با مساله.

در تحقيقات رسمي چون مساله متعلق به خود محقق نيست بلكه به او سفارش يا اعلام شده است نيازي به بيان ارتباط او با مساله نيست. اما اقدام پژوه مساله را در محيط كاري خود برداشت مي كند و مساله و همه ي فرايند تحقيق ، بخشي از كار خود او محسوب مي شود بنابراين بيان ارتباط مساله با كار محقق ، مي تواند گزارش تحقيقي را روشن تر و گوياتر نشان دهد.

توضيح كلي،ابتدا در خصوص خود مساله و پيرامون آن داده مي شود و سپس محقق ارتباز خود را با مساله بيان مي كند. به بخشي از توضيح كلي يك اقدام پژوه توجه كنيد:

نمونه يك اقدام پژوهي

مساله تحقيق:ضعف يادگيري دانش آموزان يك كلاس(پايه اول دبيرستان)در مبحث اتحادهاي جبري درس رياضيات.

عنوان تحقيق: ارتقاء يادگيري دانش آموزان يك كلاس(پايه اول دبيرستان)در مبحث اتحادهاي جبري درس رياضيات.

توضيح كلي: «ریاضیات از قدیم الایام مورد توجه دانشمندان بوده و امروزه به عنوان مادر تمام علوم در جهان شناخته شده است.در واقع بالا بردن دانش ریاضی در بین دانش آموزان ، سبب بهبود یادگیری دروس دیگری مانند فیزیک ، شیمی ، زیست شناسی و ... خواهد شد؛ زیرا در تمام این علوم از ریاضی به نحوی استفاده شده است. (تا اینجا خیلی گسترده و کلی به مساله اشاره شده و انتظار مي رود مطالب را در سطرهای بعدي محدود تر كند تا به مدرسه یا کلاس درس خود برسد)

در ریاضیات سال اول دبیرستان ، اتحادها از اهمیت خاصی برخوردارند و در واقع باعث سهولت و سرعت بیشتری در انجام اعمال جبری می گردند. با توجه به پیوستگی این درس، اتحادها در مباحث دیگر ریاضی هم به صورت گسترده به کار می رود.(ملاحظه می کنید که بحث در حد وسیع آغاز و به ریاضیات سال اول دبیرستان منتهی شده است و از آنجا به مبحث اتحادها رسیده است).»

اما محقق شایسته است ارتباط کار خود را هم با مساله مطرح کند و مناسب بود بعد از این مطالب جمله های بعدی این گونه ادامه یابند:

«اینجانب، دبیر درس ریاضیات در دبیرستان..... هستم. درطول سال سابقه تدریس ریاضی ، همواره سعی می کردم با روش های مناسب و ابتکاری ، در بهبود یادگیری دانش آموزان بکوشم. امسال محل کارم در دبیرستان ...... است و تدریس درس ریاضی تنها کلاس سال اول آن مدرسه هم با من می باشد...»

نکته: در گزارش ها و آثار علمی، قضاوت ها و اظهار نظرها، یا باید پشتوانه منطقی قوی و یا مدارک و مستندات محکم داشته باشد. در آنجا که محقق ادعا کرد«امروزه ریاضیات به عنوان مادر تمام علوم در جهان شناخته شده است» بهتر بود با دلایل و مدارک و مستندات، این ادعا را به اثبات می رساند و یا از شخص یا صاحب نظر دیگر نقل قول می کرد تا مسئولیت این ادعا لااقل از خود نویسنده رفع می شد.

همچنین است در مورد این ادعا : « در واقع بالا بردن دانش ریاضی در بین دانش آموزان ، سبب بهبود یادگیری دروس دیگر مانند فیزیک، شیمی، زیست شناسی و... خواهد شد.»

چگونگی تشخیص مساله:

مساله چيزي است كه شما بعنوان يك گره كاري ، درصدد رفع يا حل آن بر مي آييد مانند ضعف درسي ، مشكل رفتاري، كمبود انگيزه و ... .

اقدام پژوه كسي است كه به دليل دقت زياد، فكر علمي و تجربه كاري كه دارد، زودتر از ديگران متوجه مشكلات ، نواقص و گره هاي كاري مي شود و در صدد رفع آنها بر مي آيد.

از آنجا كه مساله هسته اصلي كار اقدام پژوهي است و همه فعاليتهاي اقدام پژوه حول محور مساله مي چرخد لازم است محقق چگونگي تشخيص مساله را در گزارش علمي خود شرح دهد تشخيص يا برخورد با مساله عبارتست از اينكه محقق يا محققان متوجه وجود مشكلي بشوند كه آنها را در كار خود از رسيدن به وضع مطلوب باز مي دارد.

بسياري از كسان هستند كه توجهي به وقايع اطراف خود ندارند و ممكن است با يك گره كاري ده ها بار برخورد كرده باشند، اما توجهشان جلب نشود.

دانش آموزي در كلاس چهارم ابتدايي هنگام نوشتن ، مداد را از قسمت بالاي آن مي گرفت و دست خود را با كاغذ فاصله مي داد . اين حالت را چندين معلم و غير معلم ديده بودند و فكر نكرده بودند كه اين امر ممكن است ريشه رواني داشته باشد. اي بسا به او فشار مي آورند كه چنين نكند؛ اما معلمي اقدام پژوه، با دقت نظر، به كشف علت و رفع اين عمل پرداخت و اين دانش آموز را از رنجي كه سالها دامنگيرش بود نجات داد.

دبيري ممكن است ده ها بار ضعف دانش آموزان را در مبحث خاصي از درس خود ديده باشد؛ اما توجهش به عنوان يك مساله كه قابل حل يا پيگيري است به آن جلب نشود.

مشكل ،نقص،ضعف يا گره كاري، تا توجه محقق را جلب نكند مساله محسوس نمي شود.

نمونه يك اقدام پژوهي:

مساله: «ضعف توان یادگیری مفاهیم و اصطلاحات و نقشه جغرافیایی ایران در يك کلاس»

عنوان :‌ «افزایش توان یادگیری مفاهیم و اصطلاحات و نقشه جغرافیایی ایران در یک کلاس(چهارم ابتدایی)» برخورد با مساله (تشخیص مساله):

«... در ساعت جغرافیا به کلاس رفتم . بعد از احوال پرسی و کارهای مقدماتی ، درس ششم جغرافیا(ص20)، مربوط به ناهمواریهای ایران را شروع به درس دادن کردم... جلسه بعد که شروع به پرسش کردم ، ... چیزی نمی دانستند. مثل اینکه این درس اصلاً توضیح داده نشده است.... تمام سرها پایین و چهره ها قرمز و فاصله چشم ها تا کتاب کم و تند تند با حرکت دادن آن مطالب کتاب را دنبال می کردندو بعضی ها هم تند تند صفحه ها را عقب –جلو می کردندو بعضی دیگر مایوسانه به نیمکت تکیه داده بودند و اطراف و اطرافیان را نگاه می کردند...( تا اینجا محقق، پیش زمینه مساله را دریافته و برای این که مطمئن شود مساله ضعف درسی دانش آموزان جدی و واقعی است نتیجه پرسش ها را ثبت و بررسی می کند.) از 25 نفر دانش آموز، 3 نفر نمره 15، 8نفراز 10تا 15، و 14نفر پایین تر از 10 گرفته اند.

دوباره شروع به توضیح همان درس کردم و به بچه ها گفتم که جلسه بعد این درس را دوباره سوال می کنم. باز هم دیدم که فایده ای ندارد و دانش آموزان با تحت فشار قرار گرفتن ، تنها مطالب را بیشتر حفظ می کنند و طبعاً زود هم فراموش می کنند. در فکر چاره درآمدم...»

نکته: در اینجا محقق خود مستقیماً با مساله مواجه شده است.

انواع مساله از نظر چگونگي برخورد:

الف) مساله اي كه محقق ناگهان با آن برخورد مي كند و به فكر چاره مي افتد.

ب) مساله اي كه مدتها بود محقق با آن برخورد داشت اما ناگهان به فكر چاره مي افتد و اقدام به حل آن مي كند.

ج)مساله اي كه پيش زمينه ي آن را ديگران به محقق گزارش مي كنند.

د) مساله اي كه پيش زمينه ي آن را محقق خود به دست مي آورد.

انواع مساله از نظر زمينه ي انساني

الف)فردي: مانند مشكل رفتاري يا درسي يك دانش آموز ، يا مشكل رفتاري يا شغلي يك مدير يا معلم يا مسئول اداري... همچنين مساله اي كه مربوط به چند نفر مي باشد نيز فردي است.از قبيل مشكل رفتاري يا درسي 5 نفر از يك كلاس يا مدرسه.

ب)جمعي : مانند مشكل درسي يك كلاس يا مدرسه . بي انضباطي يك مدرسه ، تاخير ورود همكاران يا دانش آموزان و امثال آن.

انواع مساله از نظر سطح كيفي

الف)مساله اي كه در آن، وضعيت موجود،از نظر سطح كيفي،از موارد همسان خود ضعيف تر است. مانند يك كلاس راهنمايي اول كه در درس رياضي از ساير كلاسهاي راهنمايي اول ضعيف تر است. اين نوع مساله را مي توان مسالهاصلاحيناميد.

ب)مساله اي كه در آن ، وضعيت موجود ، از نظر كيفي، با موارد همسان خود مشابهت دارد اما محقق، در ذهن خود الگوي برتري دارد كه براي رساندن وضعيت موجود با الگوي برتر خود كه همانا وضعيت مطلوب است تلاش مي كند. اين نوع مساله را مي توان مساله فراجو ناميد.

انگیزه محقق از تحقیق:

آنچه موجب تحریک محقق به اقدام عملی برای رفع مشکل یا ارتقای وضعیت موجود می شود، حالات روحی و روانی ویژه ای است که موجب انگیزش او می گردد. از جمله این حالات ، احساس تعهد شغلی، تعهد الهی، وطن دوستی، تعصب، وجدان، رقّت و تاثر قلبی و امثال آن است.

انگيزه ، از درون انسان را به حركت و تلاش وا مي دارد اما خود انگيزه به موجب ما به ازاي بيروني تحريك مي شود. هر انگيزه اي ما به ازاي بيروني دارد. وطن ما به ازاي وطن دوستي ، ارتباط فاميل ، ما به ازاي تعصب فاميلي،حقوق انسانها و موجودات، ما به ازاي وجدان ... مي باشد.

محقق ، حالات روحي دانش آموز يا همكاري را مي بيند و به دليل ترحم، قلبش متاثر مي شود. اين تاثير و ترحم انگيزه ي اوست براي اقدام به رفع مشكل دانش آموز يا همكار.

معلمي دانش آموزان كلاس خود را ضعيف تشخيص مي دهد . بعنوان يك معلم، خود را متعهد احساس مي كند و در مقابل وجدان خود، يا در مقابل خداوند و يا حتي در مقابل مسئولان بالاتر از خود،يا اولياي دانش آموزان ، خود را مسئول و متعهد احساس مي كند . در اينجا تعهد شغلي انگيزه معلم براي رفع مشكل ، يا ارتقاي وضع موجود خواهد بود.

اعتبار تحقيق با توجه به انگيزه اي كه محقق دنبال مي كند ، قابل درجه بندي است. اگر دو تحقيق، از همه ي جهات شرايط همگون و مساوي داشته باشند، تحقيقي كه از انگيزه بالاتري برخوردار است ، اعتبار بالاتري دارد.

به انگيزه هاي زير و تفاوت آنها توجه كنيد:

- قصد تمرين حرفه آموزي

- احساس لذت

- قصد مشاهده ي نتيجه عمل

- تاثير قلبي يا ترحم

- وجدان

- تعهد شغلي

- تعهد و احساس مسئوليت در مقابل يك فرد

- تعهد و احساس مسئوليت در مقابل مافوق

- تعهد و احساس مسئوليت در مقابل جامعه

- تعهد و احساس مسئوليت در مقابل بشريت

- تعهد و احساس مسئوليت در مقابل خداوند

- قصد خدمت به يك فرد

- قصد خدمت به جامعه

- قصد خدمت به بشريت

تعيين درجه اهميت انگيزه بستگي دارد به شاخص هايي كه براي اين منظور به كار مي بريم. به عنوان مثال ، افراد مذهبي ،احساس تعهد در مقابل خداوند را ، بالاترين انگيزه مي دانند.

به نمونه اي از مواردي كه در طرح اقدام پژوهي ، محققان به انگيزه ي خود اشاره كرده اند توجه كنيد: